گرفتگی (Eclipse) زمانی اتفاق می افتد که یک شی در فضا، مانع دیدن یک شی دیگر در فضا شود. از روی زمین دو نوع گرفتگی اصلی وجود دارد: خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی.
خورشید گرفتگی یا کسوف
خورشید گرفتگی یا Solar Eclipse هنگامی رخ می دهد که ماه از مقابل خورشید می گذرد و باعث می شود سایه ماه روی قسمت های خاصی از زمین بیفتد. گرفتگی از هر مکانی روی زمین دیده نمی شود، بلکه فقط از مکان هایی که سایه می افتد قابل مشاهده است. از این مکان ها به نظر می رسد که خورشید تاریک شده است.
انواع خورشید گرفتگی
بسته به اینکه در کدام قسمت از سایه واقع شده باشید، سه نوع گرفتگی وجود دارد:
خورشید گرفتگی کامل یا کلی:
یک خورشیدگرفتگی کامل جایی است که خورشید به طور کامل توسط ماه پوشانده شده است. بخشی از زمین که در این ناحیه قرار دارد ، گرفتگی کلی را تجربه می کند. در این حالت ماه در نزدیکترین فاصله خود به زمین قرار دارد و در یک خط راست نیز قرار دارند. در این حالت کل قرص خورشید در پشت ماه پنهان میشود.
حلقوی:
فاصله خورشید تا زمین و فاصله خورشید تا ماه ثابت نیست و اندکی تغییر می کند. زمانی که زمین از حالت عادی به خورشید نزدیکتر و از ماه دورتر است، اندازه ظاهری ماه کوچکتر از اندازه ظاهری خورشید میشود. (در حالت عادی اندازه ظاهری خورشید و ماه از زمین با هم برابر است)، در نتیجه اگر در این موقع گرفتگی رخ دهد، ماه نمیتواند قرص خورشید را بطور کامل بپوشاند. در نتیجه حلقه درخشانی از نور خورشید دور تا دور ماه را فرا میگیرد که به آن خورشید گرفتگی حلقوی می گویند.
جزئی:
یک گرفتگی جزئی در شرایطی است که تنها بخشی از خورشید توسط ماه مسدود می شود. ساعتی پیش از آغاز گرفتگی کامل، ماه شروع به پوشاندن بخشی از خورشید می کند. در این مرحله گرفتگی صرفا حالت جزئی دارد.
به گرفتگی خورشیدی نگاه نکنید:
باید به شما هشدار دهیم که هرگز به طور مستقیم به یک گرفتگی خورشید نگاه نکنید. اگرچه خورشید تاریک تر به نظر می رسد، اما پرتوهای مضر خورشید هنوز می تواند به چشم شما آسیب برساند.
ماه گرفتگی یا خسوف
ماه گرفتگی هنگامی رخ می دهد که زمین بین ماه و خورشید قرار گیرد و سایه زمین بر روی آن بیافتد. به عبارت دیگر ماه گرفتگی یا خسوف زمانی اتفاق می افتد که ماه در بدر کامل و در حال عبور از بخشی از سایه زمین باشد. گرفتگی قمری دارای سه مرحله یا نوع همانند گرفتگی های خورشیدی است که شامل کامل (کل) ، حلقوی و جزئی است.
گرفتگی ماه را می توان با منطقه بسیار بزرگتر از خورشید گرفتگی مشاهده کرد. همچنین می توان آنها را بدون تجهیزات ویژه ای برای محافظت از چشم مشاهده کرد. گرفتگی قمری کاملاً تاریک نیست. ماه تابش نور خورشید را منعکس می کند که توسط جو زمین خنثی می شود. نوری که از بین می رود به رنگ مایل به قرمز است و می تواند باعث شود ماه به رنگ قهوه ای تیره به نظر برسد.
بررسی کسوف و خسوف از نظر علمی
اندازه ظاهری خورشید و ماه از زمین با هم برابر است. علت این امر آن است که فاصله این دو جسم از کره ما متفاوت است. در نتیجه در زمان هایی که ماه مسقیما از جلوی خورشید عبور میکند قرص خورشید در پس آن پنهان می شود. نکته جالب اینجاست که با اینکه خورشید ۴۰۰ بار دورتر از ماه است، اما ۴۰۰ بار هم بزرگتر از آن است. قطر بسیار بزرگ خورشید، در اثر مشاهده از این فاصله زیاد، کاملا کوچک دیده میشود.
گرفتگی در دوران باستان
گرفتگی ها از زمان های بسیار قدیم توسط اخترشناسان ردیابی و ثبت شده اند. درواقع تمدن هایی همچون بابل باستان و چینی های باستان به ثبت رسانده اند. تصور می شد که گرفتگی ها اغلب نشانه های خدایان بودند. این گرفتگی هااغلب روبدادهای شومی به شمار می آمد. به عنوان مثال در چین باستان هنگام خورشیدگرفتگی تصور بر این بود که خورشیدتوسط اژدهایی بلعیده می شود. اغلب تمدن های کهن خورشید گرفتگی را پدیده ای شوم می پنداشتند و درباره آن اعتقادات خرافی داشتند.
حقایق جالب در مورد گرفتگی ها
کلمه “گرفتگی” از کلمه یونانی “ekleipsis” گرفته شده است که به معنی “ترک” یا “سقوط” است.
طولانی ترین طول مدت خورشید گرفتگی هفت و نیم دقیقه بوده است.
بیشترین تعداد خورشید گرفتگی از هر نوع ممکن است که طی یک سال روی زمین رخ دهد ، پنج عدد است.
مجموع گرفتگی خورشیدی تقریباً در هر ۱٫۵ سال اتفاق می افتد.
حیوانات گاها در طی یک گرفتگی کامل خورشید گیج می شوند و به طرز عجیبی رفتار می کنند.
بیشتر بخوانید:
انرژی تاریک چیست؟ تفاوت ماده و انرژی تاریک
منبع: www.ducksters.com، spaceplace.nasa.gov
مترجم: اشرفی
