موقعیت ستاره سهیل
سهیل پس از شباهنگ دومین ستاره ی درخشان آسمان شب است که به راحتی می توان آن را در نیمکره جنوبی مشاهده کرد. ناظرانی که در قسمت های جنوبی نیمکره شمالی قرار دارند نیز می توانند آن را در ارتفاع پایین و در بعضی از روزهای سال مشاهده کنند. این ستاره در صورت فلکی شاه تخته یا کشتی قرار دارد و در نوع تقریبا نادری از ستارگان یعنی یک غول کلاس F از رشته ی اصلی طبقه بندی می شود.
از آنجا که این کلاس طیفی هنوز به طور کامل بررسی نشده است، تشخیص فاصله ی دقیق سهیل دشوار است. فاصله ی دقیق این ستاره از زمین تا سال ۱۹۹۰، یعنی تا زمانی که آژانس فضایی اروپا ماهواره هیپارکوس را پرتاب کرد، نامعلوم بود. این به این دلیل بود که این ستاره طبیعتی نامعمول دارد که تا کنون به طور کامل توسط ستاره شناسان مورد مطالعه قرار نگرفته است.
انطباق اندازه گیری های ماهواره ی هیپارکوس فاصله ی سهیل را در حدود ۳۱۳ سال نوری و درخشش آن را حداقل ۱۲۰۰۰ برابر درخشش خورشید نشان می دهند. قدر ظاهری ستاره نیز ۰٫۷۲- و قدر مطلق آن ۵٫۵۳- است.
سهیل احتمالا زندگی خود را با خارج کردن جرم خود به شکل یک سحابی سیاره نما (سحابی هایی که به علت حلقوی بودن در تلسکوپ های ضعیف اشتباها به شکل سیاره دیده می شوند) به پایان برساند و یک کوتوله سفید از خود برجای گذارد. سهیل ستاره ای تقریبا بزرگ است و شعاعی در حدود ۷۱ برابر شعاع خورشید دارد اما به اندازه کافی بزرگ نیست که به شکل یک ابرنواختر منفجر شود.
صورت فلکی شاه تخته
دمای سطح ستاره به ۷۰۷۶ درجه سانتی گراد می رسد که به طور قابل توجهی داغ تر از خورشید است (دمای خورشید ۵۵۰۵ درجه سانتی گراد است).
برای ناظرانی که در نیمکره جنوبی قرار دارند، سهیل و شباهنگ تنها با فاصله ۲۱ دقیقه به نصف النهار می رسند و می توان هر دو آنها را همزمان در آسمان مشاهده نمود.
سهیل با سرعت km/s ۲۴.۵ نسبت به خورشید در حال حرکت در طول کهکشان راه شیری است. این ستاره یک منبع قوی از پرتو ایکس است که احتمالا توسط تاج ستاره تولید شده است. تاج ستاره می تواند به صورت مغناطیسی تا حدود ۱۵ میلیون درجه سانتی گراد داغ شود. برای مقایسه، تاج خورشیدی که می توان آن را در طول کسوف مشاهده کرد، دمایی در حدود ۲ میلیون درجه سانتی گراد دارد.
از ستاره ی سهیل در ناوبری فضایی برای تنظیم موقعیت فضاپیما در فضا استفاده می شود. بسیاری از فضاپیماها با دوربین خاصی به نام دنبال کننده ی ستاره سهیل (Canopus Star Tracker) مجهز شده اند.
ستاره سهیل در دوران باستان
نام Canopus ریشه یونانی دارد و نخستین بار در سال ۱۵۰ میلادی در کتاب المجستی بطلمیوس ثبت شده است. اگرچه ریشه ی این نام مشخص است اما خواستگاه نامگذاری نامعلوم است. درباره ی نامگذاری ستاره دو نظریه وجود دارد. بر طبق افسانه های یونان باستان، پس از آنکه هلن (دختر زئوس و لدا) توسط پاریس، شاهزاده تروآ ربوده شد، منلائوس، همسر هلن و شاه اسپارت برای نجات او با هزاران کشتی به تروآ حمله کرد. خود منلائوس با کشتی ملوانی به نام Canopus از دریا عبور کرد. وقتی کشتی منلائوس پس از سرنگونی تروآ در سال ۱۱۸۳ قبل از میلاد به مصر رسید، Canopus توسط نیش مار زخمی شد و درگذشت.
برای قدردانی از او، منلائوس درخشان ترین ستاره ای که در هنگام سخنرانی خود در آن شب طلوع کرد را Canopus نام گذاری کرد.
بر طبق نظریه دوم که با افسانه های مصر باستان در ارتباط است، نام ستاره از واژه مصری Kahi Nub به معنی ” زمین طلایی ” آمده است. در مصر باستان، ستاره سهیل در نزدیکی افق ظاهر می شده است و به همین دلیل به چشم ناظران رنگ ستاره قرمز به نظر می رسید. زیرا آنها از لایه ی ضخیم تری از اتمسفر به ستاره نگاه می کردند. زمانی که خورشید و ماه در فاصله ی پایینی در آسمان هستند هم همین اتفاق می افتد.
یکی دیگر از ارتباطاتی که ممکن است ریشه ی نامگذاری این ستاره را توضیح دهد به فرهنگ عرب و کلمه ی عربی “جنوب” مربوط می شود. دیوار جنوبی کعبه که به آن “جنوب” می گویند در جهت این ستاره قرار دارد. نام عربی ستاره، “سهیل” نیز توسط دانشمندان اسلامی در قرن هفتم انتخاب شد. این نام همچنین توسط بادیه نشین های صحرای نگب و سینا استفاده می شد. سهیل و شعرای شامی دو ستاره ی اصلی بودند که آنها برای ناوبری استفاده می کردند.
مردم جزایر پلی نز نیز از این ستاره برای ناوبری استفاده می کردند. این ستاره انتهای بال جنوبی صورت فلکی را نشان می داد که آنها با نام پرنده بزرگ یا مانو می شناختند و آسمان را به دو نیمکره تقسیم می کرد. ستاره شباهنگ یا سیروس، درخشان ترین ستاره ی آسمان شب، بدن پرنده و ستاره ی شعرای شامی، هشتمین ستاره ی درخشان نوک بال شمالی را نشان می دادند.
مردم برزیل نیز ستاره را به عنوان یکی از درخشان ترین ستاره هایی که صورتواره ی اردک را می ساخت می شناختند. ستارگان دیگر این صورتواره شعرای شامی، کاستور(سرپیشین) و پولوکس(سر پسین) هستند.
کتاب کهن ایرانی، کلیله و دمنه، تحت تاثیر نام این ستاره بعدها به نام نور سهیل یا انوار سهیلی شناخته شد.
چینی ها سهیل را به نام Lǎorénxīng به معنی ستاره ی پیرمرد می شناسند. این ستاره از چین غیر قابل مشاهده است اما ستاره شناس چینی، یی شینگ برای ثبت ستاره های نیمکره جنوبی در سال ۷۲۴ میلادی به جنوب سفر نمود و ستاره ی سهیل را در میان دیگر ستارگان درخشان ثبت کرد.
بیشتر بخوانید:
سیاهچاله چیست؟ شکل سیاهچاله و انواع سیاهچاله
زندگی در سیاره مریخ، آری یا نه؟
همه چیز درباره دنباله دار هالی
منبع مقاله: www.space.com، www.constellation-guide.com
مترجم: لیلا رضایی
