موقعیت و حقایق صورت فلکی اسفندماه
ماهی یکی از بزرگ ترین صورت فلکی های دایرهالبروج است که در میان صورت فلکی های قوچ و آبریز قرار دارد. نام این صورت فلکی در لاتین به معنی “دوماهی” است. دو ماهی با داشتن مساحتی به وسعت ۸۸۹ درجه مربع ۱۴ امین صورت فلکی بزرگ آسمان است. این صورت فلکی در ربع اول نیمکره شمالی واقع شده و در عرض های جغرافیایی بین ۹۰+ و ۶۵ – قابل مشاهده است. صورت فلکی های همسایه آندرومدا، آبریز، قوچ، نهنگ، اسب بالدار و سه سو هستند.
دو ماهی به همراه صورت فلکی های قوچ، گاو، دوپیکر، خرچنگ، شیر، سنبله، ترازو، عقرب، کماندار، بزغاله و آبریز به خانواده صورت فلکی ماه های سال تعلق دارد. هیچ بارش شهابی مرتبط با این صورت فلکی وجود ندارد.
پیدا کردن صورت فلکی دوماهی
بهترین زمان مشاهده ی صورت فلکی دوماهی در ماه های مهر و آبان و یا اوایل شهریور است. صورت فلکی دوماهی به همراه صورت فلکی های اسب بالدار، آندرومدا، قوچ و سه سو یک گروه بزرگ از صورت فلکی ها را تشکیل می دهند. ستاره هایی که دوماهی را تشکیل می دهند شکلی شبیه به V در آسمان ایجاد می کنند. ماهی شرقی دارای سر مثلثی شکل کوچک و ماهی غربی در قسمت سر به شکل یک دایره است. این صورت فلکی در کنار صورتواره مربع بزرگ اسب بالدار قرار گرفته و می توان از طریق پیدا کردن شکل مربع در آسمان نیمکره شمالی دو ماهی را نیز مشاهده کرد.
افسانه صورت فلکی دوماهی
داستان صورت فلکی دوماهی از افسانه های بابلی نشات گرفته است. بابلی ها صورت فلکی را به شکل یک جفت ماهی که با طناب به هم متصل شده اند می دیدند. این صورت فلکی اغلب با افسانه های رومی نیز در ارتباط بوده است. طبق افسانه ونوس و پسرش کوپیدو برای فرار از تایفون، هیولایی که گایا برای جنگ با خدایان فرستاده بود، پاهای خود را با طناب به هم بستند و خود را به ماهی تبدیل کردند.
در افسانه های یونان باستان نیز داستان مشابهی وجود دارد. پس از اینکه خدایان المپ، تایتان ها و غول ها را شکست دادند، گایا (مادر زمین) تصمیم گرفت به دنیای تارتاروس ـ عمیق ترین نقطه ی دنیای مردگان و محلی که زئوس تایتان ها را در آن زندانی کرده بود ـ بپیوندد تا تایفون، هیولای وحشتناک تایتان ها را برای مقابله با خدایان بفرستد. تایفون دارای صدها سر اژدها بود و از همه ی چشمانش آتش شعله می کشید. پان (خدای جنگل) نخستین کسی بود که آمدن تایفون را دید و به خدایان دیگر نیز هشدار داد و سپس نیمی از بدنش را به ماهی تبدیل کرد و به رودخانه نیل پرید تا از دید تایفون پنهان بماند. پان نیز با صورت فلکی بز-ماهی نشان داده می شود.
افرودیت (الهه ی عشق) و پسرش اروس، از نیمف های دریا برای فرار از تایفون کمک خواستند. در یکی از نسخه های افسانه، دو ماهی برای نجات آنها آمدند و آفرودیت و پسرش را بر پشت خود سوار کردند و در نسخه ای دیگر، آنها خود را به دو ماهی تبدیل کردند و به دریا پریدند.
ستارگان اصلی صورت فلکی دوماهی
- اتا ماهی (Kullat Nunu): اتا ماهی با قدر ظاهری ۳٫۶۲ و فاصله تقریبی ۲۹۴ سال نوری از منظومه شمسی درخشان ترین ستاره در این صورت فلکی است. این ستاره یک غول زرد است و در فاصله ی یک ثانیه قوسی خود یک همدم کم نور دارد. اتا ماهی ۳۱۶ مرتبه درخشان تر از خورشید و ۲۶ برابر بزرگ تر از آن است. نام ستاره ریشه ی بابلی دارد و به معنی “ماهی” و “ریسمان” است.
- گاما ماهی: دومین ستاره درخشان صورت فلکی یک غول زرد با قدر ظاهری ۳٫۶۹ و فاصله تقریبی ۱۳۸ سال نوری است. اندازه این ستاره ده برابر خورشید و درخشندگی آن ۶۱ برابر درخشش خورشید است. سن ستاره نیز ۵٫۵ میلیارد سال تخمین زده شده است. گاما ماهی بخشی از یک صورتواره به نام “حلقه ماهی” است که نشان دهنده ی سر ماهی غربی در صورت فلکی است.
- امگا ماهی: یک زیرغول زرد-سفید با قدر ظاهری ۴٫۰۳۶ و فاصله ی تقریبی ۱۰۶ سال نوری از خورشید. گمان می رود این ستاره یک سامانه دوتایی نزدیک به هم باشد. اما اگر یک ستاره تنها باشد جرم آن ۱٫۸ برابر خورشید و درخشندگی آن ۲۰ برابر درخشش خورشید است.
- آلفا ماهی (Alrescha): یک ستاره دوتایی نزدیک به هم شامل یک ستاره با قدر ظاهری ۴٫۳۳ و ستاره ی دیگری با قدر ظاهری ۵٫۲۳٫ این دو ستاره با دوره تناوبی ۷۰۰ ساله به دور یکدیگر می چرخند. فاصله این سامانه از منظومه شمسی ۱۳۹ سال نوری است.
- بتا ماهی (فم السمکه): یک ستاره آبی-سفید رشته اصلی با قدر ظاهری ۴٫۵۳ و فاصله تقریبی ۴۹۲ سال نوری از خورشید. نام سنتی ستاره ریشه ی عربی دارد و به معنی “دهان ماهی” است.
صورتواره های صورت فلکی دوماهی
صورتواره به مجموعه دو یا چند ستاره گفته می شود که یک الگوی بارزی را در آسمان تشکیل می دهند. هر صورت فلکی می تواند شامل چندین صورتواره باشد. یوهانس هولیوس، ستاره شناس آلمانی در سال ۱۶۹۰ صورت فلکی ماهی را به چند صورتواره تقسیم کرد. این صورتواره ها شامل ماهی شمالی (Piscis Boreus)، ماهی جنوبی (Piscis Austrinus)، ریسمان شمالی (Linum Boreum)، ریسمان جنوبی (Linum Austrinum)، حلقه ماهی (The Circlet) و لاک پشت (Testudo) هستند.
اجرام عمیق آسمانی در صورت فلکی دوماهی
- مسیه ۷۴ (M74، NGC 628): یک کهکشان مارپیچی با قدر ظاهری ۱۰ و فاصله تقریبی ۳۰ میلیون سال نوری از خورشید. اعتقاد بر این است که این کهکشان دارای ۱۰۰ میلیارد ستاره است.
مسیه ۷۴
درخشندگی سطحی مسیه ۷۴ کم و در بین تمام اجرام مسیه، برای ستاره شناسان آماتور مشاهده ی این کهکشان بسیار دشوار است. مسیه ۷۴ در ۱٫۵ درجه شمال شرقی ستاره اتا ماهی، درخشان ترین ستاره صورت فلکی قرار گرفته است.
در سال ۲۰۰۵، یک منبع بسیار درخشان از اشعه ایکس در مسیه ۷۴ کشف شد که هر دو ساعت یک بار بیشتر از یک ستاره نوترونی از خود پرتو ایکس منتشر می کرد که نشان می داد سیاه چاله ای با جرم متوسط در این کهکشان وجود دارد. دانشمندان معتقدند که این سیاه چاله ی مورد انتظار جرمی در حدود ۱۰۰۰۰ برابر جرم خورشید دارد.
- گروه M74: گروهی کوچک متشکل از ۵ تا ۷ کهکشان در صورت فلکی ماهی که درخشان ترین آنها مسیه ۷۴ است. دیگر کهکشان های گروه NGC 660، یک کهکشان مارپیچی خاص و چند کهکشان نامنظم کوچک هستند.
خوشه کهکشانی CL 0024+1654
- CL 0024+1654: یک خوشه کهکشانی بزرگ که عموما از کهکشان های مارپیچی و بیضوی زرد تشکیل شده است. یک کهکشان در پشت این خوشه وجود دارد که منجر به ایجاد شکل قوس-مانندی از کهکشان در پس زمینه شده است. این خوشه در فاصله تقریبی ۳٫۶ میلیارد سال نوری قرار گرفته و کهکشان پشت آن ۵٫۷ میلیارد سال نوری از ما فاصله دارد.
کهکشان NGC 383
- (۳C 31 (NGC 383 : یک کهکشان رادیویی دوتایی در فاصله تقریبی ۲۳۷میلیون سال نوری که در صورت فلکی ماهی قرار دارد و یک منبع رادیویی قوی محسوب می شود. ۳C 31 یک کهکشان فعال با سیاه چاله ای در مرکز آن است که باعث می شود دهانه های کهکشان برای میلیون ها سال نوری در هر دو جهت گسترش یابند.
قدر ظاهری کهکشان ۱۳٫۴ و فاصله تقریبی آن از خورشید ۲۰۹ میلیون سال نوری است.
- کوتوله ماهی(Pisces Dwarf، PGC 3792): یک کهکشان کوتوله که عضوی از گروه محلی کهکشان ها است. کهکشان کوتوله به کهکشانی گفته می شود که فقط چند میلیارد ستاره دارد.(برای مقایسه، کهکشان راه شیری بیش از ۲۰۰ میلیارد ستاره دارد). قدر ظاهری این کهکشان ۱۴٫۲ و فاصله تقریبی آن از منظومه شمسی ۲٫۵۱ میلیون سال نوری است.
به نظر می رسد این کهکشان، کهکشان اقماری مسیه ۳۳ (کهکشان مثلث) باشد که در صورت فلکی سه سو واقع شده است. (کهکشان اقماری به کهکشانی گفته می شود که به دور یک کهکشان بزرگ می چرخد).
اکثر ستاره های این کهکشان در حدود ۸ میلیارد سال پیش تشکیل شده اند و نرخ تشکیل ستاره از حدود ۱۰ میلیارد سال گذشته رو به کاهش بوده است. با این حال، ستارگان جوان داغ را می توان در خوشه های کوچک ناحیه خارجی این کهکشان پیدا کرد.
بیشتر بخوانید:
صورت فلکی دی ماه، بزغاله یا جدی
صورت فلکی بهمن ماه، آبریز یا دلو
منبع: www.constellation-guide.com
مترجم: لیلا رضایی
