صورت فلکی دی ماه، بزغاله یا جدی (capricornus)
موقعیت صورت فلکی دی ماه
بزغاله از کم نورترین صورت فلکی های دایرهالبروج است که مانند دیگر صورت فلکی ماه های سال نخستین بار در قرن دوم میلادی و توسط بطلمیوس، ستاره شناس یونانی فهرست بندی شد. این صورت فلکی با دو موجود افسانه ای در اسطوره های یونان باستان مرتبط است: پان، خدای جنگل و آمالتیا، بزی مقدس که به زئوس در دوران کودکی شیر می داد.
بزغاله ۴۰ امین صورت فلکی بزرگ آسمان است و منطقه ای به وسعت ۴۱۴ درجه مربع را اشغال کرده است. این صورت فلکی را می توان در عرض های جغرافیایی ۶۰+ و ۹۰- مشاهده کرد. همچنین ۵ بارش شهابی مربوط به این صورت فلکی وجود دارد.
صورت فلکی های همسایه آبریز، عقاب، میکروسکوپ، ماهی کوچک، و کماندار هستند.
برای پیدا کردن بزغاله در آسمان شب ابتدا باید به دنبال صورت فلکی کماندار بگردید. بزغاله در نزدیکی کماندار و بسیار شبیه به یک مثلث به نظر می رسد. در برخی تصاویر این صورت فلکی را با دو مثلث که در طول یک خط طولانی قرار گرفته اند، نشان می دهند.
افسانه صورت فلکی بزغاله
اگرچه بزغاله پس از خرچنگ دومین صورت فلکی کم نور آسمان شب است، اما این صورت فلکی با افسانه ها و تصاویری در ارتباط است که قدمت آنها به ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد بازمی گردد.
داستان بزغاله از افسانه های بابلی و سومری نشات گرفته است. سومری ها آن را به عنوان “بزماهی” می شناختند، همچنین کتیبه هایی که از بابلی ها بدست آمده است نشان می دهد آنها نیز صورت فلکی را با نام بز-ماهی می شناختند. در اوایل عصر برنز، این صورت فلکی بیانگر انقلاب زمستانی و در ستاره شناسی مدرن نیز همچنان بیانگر آغاز اولین روز از زمستان است.
در افسانه های یونان باستان، صورت فلکی بزغاله با پان، خدای جنگل، که دارای پاها و شاخ های بز بود، شناخته می شد. کروتوس، پسر پان نیز با موجود دوجنس دیگری که نماد صورت فلکی کماندار است، نشان داده می شود.
در طول جنگ خدایان با تایتان ها، پان با دمیدن در شیپور خود تایتان ها را فراری داد و بعدها نیز به خدایان هشدار داد که تایفون، هیولایی که گایا برای جنگ با خدایان فرستاده بود، در حال نزدیک شدن است. او همچنین پیشنهاد داد که خدایان تغییر چهره داده و تا وقتی خطر رفع شود خود را به حیوانات تبدیل کنند.
در افسانه ها آمده است که پان برای دور شدن از تایفون به رودخانه نیل پرید و قسمت پایینی بدنش را به ماهی تبدیل کرد. در نهایت زئوس تایفون را با صاعقه ی خود از پای در آورد و برای قدردانی از پان، که بارها خدایان در خطر را نجات داده بود، او را در آسمان قرار داد.
در داستانی دیگر، صورت فلکی بزغاله با آمالتیا، بز مقدسی که زئوس را در کودکی و در زمان پنهان شدن از پدرش (کرونوس) شیر می داد در ارتباط است. کرونوس رهبر تایتان ها و کوچک ترین آنها بود. طبق پیش گویی ادعا شده بود که یکی از فرزندان کرونوس او را سرنگون خواهد کرد. به همین دلیل کرونوس همه ی فرزندان خود، که خدایان و الهه های آینده بودند را می بلعید. اما زئوس که اخرین فرزند او بود توسط مادرش نجات پیدا کرد و در غاری پنهان شد. پس از آن آمالتیا تا هنگام بزرگ شدن زئوس از او مراقبت کرد.
ستارگان اصلی صورت فلکی بزغاله
- دلتا بزغاله (ذنب الجدی- Deneb Algedi): دلتا بزغاله با قدر ظاهری ۲٫۸۵ و فاصله ۳۹ سال نوری درخشان ترین ستاره ی این صورت فلکی است. این ستاره یک سامانه چهار ستاره ای است که درخشان ترین ستاره ی آن “دلتا بزغاله A” نام دارد. نام سنتی ستاره از نام عربی آن گرفته شده که به معنی “دم بز” است.
- بتا بزغاله (Dabih): بتا بزغاله دومین ستاره درخشان صورت فلکی است. در واقع بتا بزغاله یک ستاره تنها نیست بلکه یک سامانه ستاره ای متشکل از دو ستاره ی دیگر به نام های “بتا-۱ بزغاله” و “بتا-۲ بزغاله” است که هر کدام نیز به تنهایی ستاره های چندگانه هستند. این سامانه در فاصله ی ۳۲۸ سال نوری از زمین و در کنار دایرهالبروج قرار گرفته است. نام سنتی ستاره به معنی “قصاب” است.
- آلفا بزغاله (Algiedi): یک ستاره دوتایی نوری که از دو سامانه ستاره ای با نام های “آلفا-۱ بزغاله” و “آلفا-۲ بزغاله” تشکیل شده است. (دوتایی نوری به ستاره های گفته می شود که از زمین و از دید چشم غیر مسلح نزدیک به هم و یا گاهی حتی به شکل یک ستاره دیده می شوند ولی در واقع این ستاره ها با یکدیگر فاصله داشته و هیچ اثر گرانشی روی هم ندارند.)
آلفا-۱ یک جفت ستاره شامل یک ابرغول زرد و یک همدم دیگر است که در فاصله ۶۹۰ سال نوری قرار گرفته و آلفا-۲ یک ستاره غول زرد با قدر ظاهری ۳٫۵۸ و فاصله تقریبی ۱۰۹ سال نوری است.
- گاما بزغاله ( ناشره، Nashira): این ستاره یک غول آبی-سفید از کلاس طیفی A است که در فاصله ۱۳۹ سال نوری قرار گرفته است. نام ستاره از یک عبارت عربی گرفته شده که به معنی “مژده بخش” است. قدر ظاهری گاما بزغاله ۳٫۶۹ است و در نزدیکی دایرهالبروج قرار دارد. این ستاره از نظر شیمیایی یک ستاره خاص با میدان مغناطیسی قوی است.
- زتا بزغاله (Yen): یک جفت ستاره مشکل از یک ابرغول زرد و یک کوتوله سفید. این سامانه ستاره ای در فاصله تقریبی ۳۹۸ سال نوری قرار گرفته و دارای قدر ظاهری ۳٫۷۷ است. زتا برغاله یک ستاره باریومی است که به ویژه به جهت دارا بودن فراوانی پرازئودیمیم قابل توجه است. (ستاره های باریومی ستاره هایی هستند که در آنها فراوانی عنصرهای سنگینی همچون باریوم از حد متوسط بیشتر است.)
- تتا بزغاله (Dorsum): یک کوتوله سفید از رشته اصلی با قدر ظاهری ۴٫۸ که در فاصله تقریبی ۱۵۸ سال نوری قرار دارد. نام سنتی ستاره به معنی “پشت بز” است.
- امگا بزغاله (Baten Algiedi): امگا بزغاله یک غول سرخ با قدر ظاهری ۴٫۱۲ است که در فاصله ۶۳۰ سال نوری از زمین قرار دارد. نام سنتی ستاره نیز در زبان عربی به معنی “کمر بز” است.
اجرام عمیق آسمانی در صورت فلکی بزغاله
مسیه ۳۰ (NGC 7099، M30): یک خوشه ستاره ای کروی که در فاصله ۲۸۰۰۰ سال نوری قرار گرفته و در حدود ۹۰ سال نوری عرض دارد. این خوشه با سرعت km/s ۱۸۱.۹ در حال نزدیک شدن به زمین است. مسیه ۳۰ یکی از اولین اجرام عمیقی بود که توسط شارل مسیه، ستاره شناس فرانسوی در سال ۱۷۶۴ کشف شد.
مسیه ۳۰
درخشان ترین ستاره های این خوشه غول های سرخ با قدر ظاهری ۱۲ هستند. مانند مسیه ۱۵ و مسیه ۷۰ و بسیاری از خوشه های کروی دیگر در کهکشان راه شیری، مسیه ۳۰ نیز دست خوش فروریزش هسته شده است. اندازه ی هسته ی آن اکنون تنها ۰٫۱۲ دقیقه قوسی است، و نیمی از جرم خوشه در یک شعاع کروی قرار گرفته که ۱۷٫۴ سال نوری عرض دارد. مسیه ۳۰ را می توان حتی در تلسکوپ های کوچک نیز مشاهده نمود.
بیشتر بخوانید:
صورت فلکی آبان ماه، عقرب یا کژدم
منبع: www.constellation-guide.com
مترجم: لیلا رضایی