دنباله دار هالی/۱P
هالی اغلب به عنوان معروف ترین دنباله دار تاریخ شناخته می شود، زیرا برای نخستین بار به ستاره شناسان نشان داد که مشاهده یک دنباله دار می تواند در آسمان شب بارها تکرار شود. در حال حاضر ستاره شناسان تاریخ مشاهده این دنباله دار را به بیش از ۲۰۰۰ سال پیش مرتبط می دانند.
هالی اخیرا در سال ۱۹۸۶ در آسمان زمین دیده شد و همچنین توسط ناوگان فضایی بین المللی در فضا نیز مشاهده شده است. این دنباله دار قرار است در سال ۲۰۶۱ در طول سفر ۷۶ ساله خود به دور خورشید به آسمان زمین بازگردد.
در سال ۱۹۸۶، جیوتو (Giotto) فضاپیمای اروپایی برای اولین بار با دنباله دار هالی مواجه شد و توانست از هسته ی دنباله دار، در حال عبور و هنگام بازگشت از خورشید عکاسی کند.
تاریخچه دنباله دار هالی
تا زمان ستاره شناس انگلیسی ادموند هالی (۱۶۵۶-۱۷۴۲)، اعتقاد بر این بود که دنباله دارها فقط یک بار از منظومه شمسی عبور می کنند. اما در سال ۱۷۰۵ میلادی، هالی با استفاده از قوانین حرکت سیارات و قوانین جاذبه آیزاک نیوتن توانست مدار حرکتی چندین دنباله دار را محاسبه کند. هالی متوجه شباهت هایی در مدار دنباله دارهای درخشانی شد که در سال های ۱۵۳۱، ۱۶۰۷ و ۱۶۸۲ میلادی گزارش شده بودند و پیشنهاد کرد که این سه در واقع یک دنباله دار بوده که به آسمان زمین بازمی گشته است. هالی به درستی پیش بینی کرد که این دنباله دار در سال ۱۷۵۹- ۱۷۵۸ ˗۱۶ سال پس از مرگش ˗ باز خواهد گشت و نخستین دنباله دار “دوره ای” شناخته شده در طول تاریخ بعد ها به افتخار هالی به نام او نامگذاری شد.
این دنباله دار به مشاهدات باستانی مرتبط است که تاریخ آنها به ۲۰۰۰ سال پیش برمی گردد. هالی در فرشینه مشهور بایو که نبرد هیستینگز را بازگو می کند نیز به تصویر کشیده شده است.
تصویری از فرشینه بایو – این فرشینه افرادی را در حال نگاه کردن به چیزی نشان می دهد که بعدها دنباله دار هالی نام گرفت.
در سال ۱۹۸۶، یک ناوگان فضایی بین المللی برای مطالعه ای بی نظیر از نقطه نظرات متفاوت علمی این دنباله دار را مشاهده کرد. ناوگان فضایی شامل فضاپیماهای ژاپنی، فضاپیماهای وگا۱ و وگا۲ اتحاد جماهیر شوروی (بعد از یک ماموریت موفق در سیاره زهره)، فضاپیمای بین المللی ISEE-3 و فضاپیمای آژانس فضایی اروپا (Giotto) بود. کاوشگرهای پایونیر ۷ و ۱۲ ناسا نیز در جمع آوری اطلاعات علمی شرکت داشتند.
ارتباط هالی با بارش های شهابی
هر بار که هالی به منظومه شمسی باز می گردد هسته اش یخ و سنگ به فضا پرتاب می کند. این جریان که از مواد باقی مانده ی دنباله دار تشکیل می شود منجر به تشکیل بارش های شهابی در دو هفته از سال می گردد: بارش شهابی اتا دلوی در اردیبهشت ماه و بارش شهابی جباری در مهر ماه.
اندازه و ابعاد هالی
ابعاد هالی در حدود ۱۵ کیلومتر در ۸ کیلومتر است. این دنباله دار یکی از تاریک ترین، یا کم بازتاب ترین اجرام در منظومه شمسی است. مقدار آلبدو ˗ درصد بازتاب نور از سطح یک جسم ˗ آن تنها ۰٫۰۳ است، این به این معنی است که هالی فقط ۳ درصد از نوری که به سطحش برخورد می کند را منعکس می کند.
مدار دنباله دار هالی
دنباله دار هالی به صورت عقب گرد (برخلاف حرکت زمین) و در مداری با شیب ۱۸ درجه نسبت به مدار زمین به دور خورشید می چرخد. حرکت عقب گرد هالی در میان دنباله دارهایی که دوره های کوتاه دارند غیر معمول است زیرا بیش ترین فاصله ی هالی از خورشید (بیشینه ی مداری) از مدار نپتون نیز فراتر می رود. در این نقطه فاصله ی هالی از خورشید ۵٫۲۷ میلیارد کیلومتر است.
دوره ی مداری هالی به طور میانگین ۷۶ سال زمینی است. مسیر هالی مداری دایره ای با محیطی در حدود ۱۲٫۲ میلیارد کیلومتر پیرامون خورشید است. این زمان به دلیل اثر گرانشی سیارات می تواند متفاوت باشد. طبق اندازه گیری های انجام شده طول دوره هالی می تواند از ۷۴٫۴۲ تا ۷۹٫۲۵ سال تغییر کند.
در سال ۸۳۷ میلادی، هالی به نزدیک ترین فاصله ی خود به زمین یعنی فاصله ی ۴٫۹۴ میلیون کیلومتری رسید. در آن زمان هالی به درخشان ترین موقعیت خود با قدر ظاهری مجموع ۳٫۵- ، نزدیک به درخشش ونوس در درخشان ترین حالت خود رسید.نور هالی بر روی منطقه ای وسیع گسترش یافت، اگرچه روشنایی سطح آن کمتر از ونوس بود. این دنباله دار در هر ثانیه فقط ۰٫۹۱ کیلومتر حرکت می کند.
طول عمر هالی
با هر چرخش به دور خورشید، دنباله داری در ابعداد هالی تقریبا ۱ تا ۳ متر از مواد سطح هسته ی خود را از دست می دهد. بنابراین، همان طور که سن یک دنباله دار افزایش می یابد، در نهایت ظاهر آن کم نور تر و تیره تر می شود و ممکن است به طور کلی همه ی یخ های هسته ی خود را از دست بدهد. در این مرحله دم ناپدید خواهد شد و دنباله در نهایت به یک جرم تاریک از مواد سنگی تبدیل می شود و یا شاید از هم پاشیده شده و به گرد و غبار تبدیل شود.
دانشمندان محاسبه کرده اند که یک دنباله دار متوسط دوره ای مانند هالی تا زمانی که ۱۰۰۰ سفر به دور خورشید انجام دهد به زندگی خود ادامه می دهد. هالی برای حداقل ۱۶۰۰۰ سال در مدار فعلی خود بوده است اما تا کنون هیچ نشانه ی مشخصی از پیری در گزارش های ثبت شده از آن دیده نشده است.
چطور دنباله دار هالی/۱p نام گذاری شده است؟
دنباله دارها معمولا با نام کشف کننده (ها) ی خود و یا نام رصدخانه / تلسکوپی که برای رصد آنها استفاده شده نامیده می شوند. از آنجا که هالی به درستی بازگشت این دنباله دار را پیش بینی نمود ˗ اولین پیش بینی این چنینی ˗ برای قدردانی از او این نام بر روی دنباله دار قرار گرفت. حرف “p” نیز دلالت بر این دارد که هالی دنباله داری “دوره ای (periodic)” است. دنباله دارهای دوره ای دوره ی مداری کمتر از ۲۰۰ سال دارند.
بیشتر بخوانید:
دنباله دارها، ستاره یا یک جرم یخی
منبع: solarsystem.nasa.gov
مترجم: لیلا رضایی
