همه چیز درباره ستاره شباهنگ

ستاره شباهنگ

شباهنگ یا سیروس که در زبان انگلیسی با نام dog star نیز شناخته می شود درخشان ترین ستاره ی آسمان شب است. این ستاره که پنجمین سامانه ی ستاره ای نزدیک به زمین است، در فاصله ی ۸٫۶ سال نوری از زمین و در صورت فلکی سگ بزرگ قرار دارد.

شباهنگ دارای قدر ظاهری ۱٫۴۶- است که آن را دو برابر درخشان تر ستاره ی سهیل( واقع در صورت فلکی شاه تخته)، دومین ستاره ی درخشان آسمان شب می کند.

سامانه ستاره شباهنگ

با چشم غیر مسلح، شباهنگ به صورت یک ستاره ی تنها دیده می شود، اما در واقع این ستاره یک سامانه ی ستاره دوتایی متشکل از یک ستاره ی رشته ی اصلی که به کلاس طیفی A1V متعلق است و با نام SIRIUS A شناخته می شود و یک کوتوله سفید با نام SIRIUS B که در کلاس طیفی DA2 قرار دارد، است.

این دو ستاره ی سفید با یک دوره تناوب ۵۰ ساله به دور یکدیگر می چرخند و میانگین فاصله ی آنها از یکدیگر در حدود ۲۰ برابر فاصله ی زمین تا خورشید است.  فاصله ی بین دو ستاره در سامانه ی ستاره ای خود از ۸٫۲ تا ۳۱٫۵ واحد نجومی متفاوت است. در نزدیک ترین فاصله ی آنها به یکدیگر که هر ۵۰ سال یکبار اتفاق می افتد، تشخیص این دو ستاره تنها با یک تلسکوپ ۱۲ اینچی و در یک شرایط رصدی مناسب میسر خواهد بود. هنگامی که دو ستاره به یکدیگر نزدیک می شوند، طوفان های عظیم مغناطیسی بین آنها ایجاد می شود و به دلیل افزایش نیروهای کشندی، هر دو ستاره شروع به چرخیدن با سرعت بیشتری می کنند .

ستاره شباهنگ به آرامی در حال نزدیک شدن به زمین است. درخشش این ستاره تا ۶۰۰۰۰ سال آینده و قبل از آنکه شروع به دور شدن کند، به طور تدریجی افزایش خواهد یافت،. با این وجود تا ۲۱۰۰۰۰ سال آینده، شباهنگ همچنان به عنوان درخشان ترین ستاره ای که از زمین دیده می شود باقی خواهد ماند.

سن این سامانه ستاره ای بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون تخمین زده شده است. میلیون ها سال پیش این سامانه در اصل شامل دو ستاره ی درخشان آبی بوده است. ستاره siriusB سنگین تر بوده و در حدود ۵ برابر جرم خورشید را داشته است اما نزدیک به ۱۲۰ میلیون سال پیش، siriusB منابع خود را مصرف کرده و پس از تبدیل شدن به یک غول سرخ در نهایت به یک کوتوله سفید تبدیل شده است. در حال حاضر siriusB  در حدود ۰٫۹۸ جرم خورشیدی را داراست.

ستاره ی siriusB توسط ستاره شناس آلمانی فردریش بسل کشف شد. بسل از تغییر در حرکات مخصوص ستاره شباهنگ نتیجه گرفت که این ستاره باید یک همراه داشته باشد.

در ۳۱ ژانویه ۱۸۶۲، آلوان گراهام کلارک، ستاره شناس آمریکایی برای نخستین بار توانست ستاره ی همراه شباهنگ را رصد کند. او بزرگترین لنز شکستی را که در آن زمان در اختیار داشت به کار برد و در حالی که مشغول آزمایش عدسی نور شکن ۱۸ اینچی برای دانشگاه دیربورن بود، این ستاره را رصد کرد.

سامانه ستاره ای آلفا سگ بزرگ ممکن است که همراه سوم کوچکی هم داشته باشد، اما وجود آن هرگز تا کنون تایید نشده است. اگر این ستاره وجود داشته باشد، جرمی در حدود فقط ۰٫۰۶ جرم خورشیدی خواهد داشت و مدار خود در اطراف مولفه اصلی یعنی ستاره شباهنگ را هر ۶ سال کامل می کند. بعضی بی نظمی های مداری دیده شده در سیستم، وجود این ستاره را ممکن می سازند.

والترسیدنی آدامز نخستین کسی بود که کشف کرد ستاره siriusB یک ستاره سفید بوده است. او از یک تلسکوپ بازتابی ۶۰ اینچی در رصدخانه ی کوه ویلسون استفاده کرد و در حالی که طیف ستاره را بررسی می کرد، نتیجه گرفت که این ستاره یک ستاره سفید بوده است. ستاره شاسان بعدها مشخص کردند که siriusB یک کوتوله سفید و تنها دومین موردی که کشف شده است.

حقایقی درباره ستاره شباهنگ

اولین باری که از نام سیروس استفاده شد مربوط به قرن ۷ میلادی است. زمانی که شاعر یونانی، هزیود، به این ستاره در منظومه ی ادبی خود با نام “روزها و کارها” اشاره کرد.

شباهنگ بیش از ۵۰ نام و توصیفات مرتبط با آن دارد. در اسطرلاب قرون وسطی اروپای غربی به این ستاره ALHABOR می گفتند.

تنها اجرامی که در آسمان درخشان تر از شباهنگ هستند، ماه، زهره، مشتری و گاهی اوقات عطارد و مریخ هستند.

ستاره شباهنگ یکی از ستاره هایی است که به ادموند هالی برای کشف حرکت خاص در بین ستارگانی که به اصطلاح ثابت نامیده می شوند کمک کرد. در سال ۱۷۱۸، هالی اطلاعات معاصر را با داده هایی که در المجستی بطلمیوس یافت می شود، مقایسه کرد و دریافت ستاره های درخشان مانند دبران در صورت فلکی ثور، ژوبین دار در گاوران و شباهنگ در سگ بزرگ، در طول ۱۸۰۰ سال به طور قابل توجهی حرکت کرده اند. شباهنگ از زمان بطلمیوس، ۳۰ آرک دقیقه به طرف جنوب پیش روی کرده است.

شباهنگ اولین ستاره ای بود که سرعت آن اندازه گیری شد. در سال ۱۸۶۸، ویلیام هاگینز فرض کرد این ستاره با سرعت ۴۰ کیلومتر برثانیه از خورشید دور می شود. این فرضیه نادرست است و شباهنگ با سرعت۷٫۶ کیلومتر برثانیه در حال حرکت به سمت منظومه شمسی است اما نتیجه گیری او در جهت معرفی مطالعه سرعت شعایی ستاره ها قابل توجه است.

‌شباهنگ همراه با ستاره های درخشان شعرای شامی در صورت فلکی سگ کوچک و ابط الجوزا در صورت فلکی شکارچی، مثلث زمستانی ( یک صورت واره معروف در آسمان شب که در زمستان و در نیمکره شمالی به آسانی یافت می شود) را می سازند.

ستاره شعرای شامی که ستاره آلفا سگ کوچک است، نزدیک ترین ستاره ی بزرگ در همسایگی شباهنگ است که در فاصله ی ۵٫۲۴ سال نوری از آن فاصله دارد.

در ابتدا، گمان می کردند شباهنگ عضو گروه متحرک خرس بزرگ است. این گروه شامل درخشان ترین ستاره های صورت فلکی خرس بزرگ که دارای منشا مشترک و حرکت مخصوص در فضا هستند، می شود. در سال ۱۹۰۹، اینار هرتس اشپرونگ نخستین کسی بود که پس از مشاهده ی حرکت این سامانه ی ستاره ای در آسمان، این فرض را پیشنهاد داد. اما در سال ۲۰۰۵ بررسی ها نشان دادند که این توضیح نمی تواند درست باشد. ستاره هایی که در گروه متحرک خرس بزرگ هستند در حدود ۵۰۰ میلیون سال سن دارند ولی سن شباهنگ چیزی در حدود نصف این مقدار است، و بنابراین شباهنگ برای تعلق به این گروه بسیار جوان است.

رنگ ستاره ی شباهنگ، در طول قرن ها موضوع بحث های علمی بوده است. بطلمیوس، ستاره شناس یونانی یکی از افرادی بود که ظاهر این ستاره را قرمز رنگ توصیف کرده بود. در حدود سال ۱۵۰ میلادی، او رنگ این ستاره را همراه با ۵ ستاره ی دیگر: قلب العقرب در صورت فلکی عقرب، ژوبین دار در گاوران، ابط الجوزا در شکارچی، دبران در ثور، و سرپسین در دوپیکر که در حال حاضر همگی آنها با رنگ های قرمز یا نارنجی شناخته می شوند، قرمز توصیف کرده است.

شباهنگ در افسانه ها و فرهنگ ها

مصریان باستان، شباهنگ را با نام سوپدت (Sopdet) می شناختند. در افسانه ها سوپدت به صورت ایزیس (الهه طبیعت) و آنوبیس (خدای مرگ) تجسم یافته است. آنها در دوران پادشاهی میانه، تقویم خود را بر اساس نخستین زمان دیده شدن ستاره ی شباهنگ تنظیم می کردند. اولین طلوع ستاره نشان دهنده ی شروع سال نو بود و این رویداد با جشن های مختلفی به نام “ورود سوپدت” جشن گرفته می شد.

مصریان همچنین، شباهنگ را دروازه ای به زندگی پس از مرگ می دیدند و اجساد خود را در زمان غیبت ۷۰ روزه ی این ستاره دفن نمی کردند به این دلیل که آنها اعتقاد داشتند در هنگام خارج شدن ستاره از دید، دروازه ی آن نیز بسته خواهد شد.

بسیاری از محققان معتقدند که هرم بزرگ جیزه در هماهنگی کامل با ستارگان، به ویژه ستاره شباهنگ و ستارگان کمربند شکارچی ساخته شده است.

این ستاره در بسیاری از فرهنگ ها با سگ ها ارتباط دارد. به دلیل اینکه شباهنگ درخشان ترین ستاره ی سگ بزرگ است در ادبیات باستانی از آن به عنون یکی از سگ های شکارچی نیز نام برده اند.

برای مائوری ها، شباهنگ شروع فصل زمستان را مشخص می کرد و آنها برای ناگذاری این ستاره و زمستان نام مشترکی استفاده می کردند: تاکوروا

در هند، این ستاره گاهی به عنوان سوانا، سگ پادشاه جدهشتر، کسی که به سفری طولانی را با چهار برادر خود برای یافتن قلمرو بهشت رفت.

چطور ستاره شباهنگ را در آسمان پیدا کنیم؟

آسان ترین راه یافتن شباهنگ در آسمان شب با استفاده از صورت فلکی شکارچی است. امتداد سه ستاره ی درخشان کمربند شکارچی: نظام، نطاق و منطقه به سمت پایین و سمت چپ به ستاره ی شباهنگ اشاره می کند. شباهنگ به اندازه ی ۸ برابر عرض کمربند شکارچی از آن فاصله دارد.

برای اکثر ناظران در عرض های شمالی، شباهنگ در جنوب شرقی، جنوب یا جنوب غربی از زمستان تا اواسط بهار دیده ی شود. این ستاره همچنین می تواند در اواخر تابستان در شرق و قبل از سپیده دم دیده شود.

شما همچنین می توانید سایر مطالب مرتبط با ستاره شباهنگ را در نوشته های زیر بخوانید:

ستاره شباهنگ پرنورترین ستاره در آسمان شب

ستاره شباهنگ و صورت فلکی سگ بزرگ

منبع مقاله: www.constellation-guide.com

مترجم: لیلا رضایی