همه چیز درباره ی صورت فلکی شکارچی یا جبار

موقعیت صورت فلکی جبار در آسمان

جبار یکی از درخشان ترین و شناخته شده ترین صورت های فلکی در آسمان شب است. این صورت فلکی که از زمان باستان شناخته شده است، بر روی استوای سماوی قرار گرفته و دو ستاره از ده ستاره ی درخشان آسمان را در خود جای داده است.

شکارچی منطقه ای به اندازه ی ۵۹۴ درجه مربع از آسمان را اشغال کرده، و از لحاظ اندازه ۲۶ امین صورت فلکی بزرگ آسمان است. این صورت فلکی در ربع اول نیمکره شمالی قرار گرفته و در عرض های جغرافیایی بین +۸۵ و -۷۵ قابل مشاهده است. شکارچی یک الگوی ساده برای کشف دارد و فقط کافی است در نیمکره شمالی به دنبال سه ستاره نزدیک به هم که یک خط را تشکیل می دهند بگردید. صورت فلکی های همسایه نهر، دو پیکر، خرگوش، تک شاخ و گاو هستند. جبار به خانواده صورت فلکی جبار همراه با سگ بزرگ، سگ کوچک، خرگوش و گاو متعلق است.

افسانه صورت فلکی شکارچی

در افسانه های یونان باستان، اوریون(شکارچی)، پسر پوزئیدون و اوریل، دختر پادشاه کرت بود. در اودیسه ی هومر، اوریون به طور استثنائی بلند قد و با گرزی غیرقابل شکست از جنس برنز توصیف شده است.

در یک افسانه، اوریون عاشق پلیادس، یکی از هفت خواهر( دختران اطلس و پلیون) شد. او شروع به تعقیب آنها کرد، اما زئوس (پادشاه خدایان) هفت خواهر را از زمین بیرون کشید و در آسمان ها قرار داد. پلیادس توسط خوشه ستاره ای معروفی با همان نام، واقع در صورت فلکی گاو نشان داده می شود و هنوز هم می توان شکارچی را که در حال تعقیب هفت خواهر در آسمان شب است، مشاهده کرد.

اکثر افسانه های مرگ اوریون شامل عقرب هستند، اما داستان ها متفاوت است. در یک افسانه، اوریون در مقابل آرتمیس( الهه شکار) و مادرش، ادعا کرد که می تواند هر گونه جانوری را بر روی زمین بکشد. الهه ی زمین این ادعا را می شنود و یک عقرب را به سمت اوریون می فرستد که در نهایت موجب مرگ او می شود. به همین دلیل است که صورت فلکی شکارچی و عقرب در دو سمت متضاد از هم قرار گرفته اند، بنابراین وقتی عقرب در آسمان طلوع می کند، شکارچی در زیر افق غروب می کند و از عقرب پنهان می شود.

اوریون در بسیاری از فرهنگ ها شناخته شده است و تقریبا هر فرهنگی در زمین داستانی درباره ی این الگوی جعبه شکل با خط زاویه دار متشکل از سه ستاره در مرکز آن دارد:

در افسانه های سومریان این صورت فلکی ریشه در افسانه گیلگمش دارد. سومریان شکارچی را با داستان قهرمان خود که با گاو آسمان (صورت فلکی ثور) جنگید، معرفی می کنند. در تصاویر نیز شکارچی  اغلب در حال حمله به یک گاو نر نشان داده می شود اما همچنان افسانه ای در یونان باستان نیست که چنین داستانی را نقل کند.

بابلی ها در اواخر عصر برنز شکارچی را چوپان آسمان و مرتبط با آنو( خدای آسمان ها) می دانستند.

مصریان نیز این صورت فلکی را به ازیریس (ایزد مرگ، تولد و زندگی پس از مرگ) ارتباط می دادند. اوریون همچنین با اوناس، آخرین فرعون سلسله پنجم مصرمرتبط است. بر طبق افسانه، اوناس به آسمان سفر کرد تا یکی از ستاره های صورت فلکی شکارچی شود. از آنجا که فراعنه باور داشتند پس از مرگ به ازیریس تبدیل می شوند، برخی از بزرگ ترین معابد مصر مانند معبد جیزه به گونه ای ساخته شدند تا با الگوی ستارگان شکارچی مطابقت داشته باشند.

ستاره های اصلی صورت فلکی شکارچی

ستاره های اصلی در صورت فلکی شکارچی

ستاره بتا شکارچی (β (Rigel: این ستاره که با نام پای شکارچی نیز شناخته می شود با قدر ظاهری ۰٫۱۸ درخشان ترین ستاره شکارچی وهمچنین ششمین ستاره ی درخشان آسمان شب است. بتا شکارچی یک ابرغول آبی است که در فاصله ۷۷۲٫۵۱ سال نوری قرار دارد. این ستاره ۸۵۰۰۰ برابر درخشان تر از خورشید و ۱۷ برابر سنگین تر از آن است. حدود ۱۰ میلیون سال از تولد این ستاره می گذرد و در نهایت به یک ابرغول سرخ تبدیل خواهد شد.

• ستاره آلفا شکارچی α به نام ابط الجوزا (Betelgeuse): دومین ستاره درخشان صورت فلکی شکارچی و هشتمین ستاره درخشان در آسمان شب است. این ستاره یک ابرغول سرخ با قدر ظاهری ۰٫۴۲ است که حدود ۶۴۳ سال نوری با ما فاصله دارد. ابط الجوزا در حدود ۱۰ میلیون سال سن دارد که برای یک ابرغول سرخ مقدار زیادی نیست، اما به نظر می رسد به دلیل جرم بسیار با سرعت زیادی در حال تکامل است. به احتمال زیاد میلیون ها سال بعد این ستاره به شکل یک ابرنواختر منفجر خواهد شد که به دلیل فاصله ی کنونی آن از منظومه شمسی، به عنوان درخشان ترین ابرنواختر که در آسمان دیده می شود، ثبت خواهد شد.

ابط الجوزا بخشی از دو صورت واره مشهور زمستانی است: مثلث زمستانی و شش ضلعی زمستانی. دو ستاره ی دیگری که مثلث زمستانی را تشکیل می دهند، ستاره شباهنگ (شعرای یمانی) و شعرای شامی (درخشان ترین ستاره ها در صورت فلکی سگ بزرگ و سگ کوچک)، هستند.

مثلث زمستانی و شش ضلعی زمستانی

همان ستاره ها به همراه بتا شکارچی، دبران در صورت فلکی گاو، سروش در صورت فلکی ارابه ران و دو ستاره صورت فلکی دو پیکر(سر پسین و سر پیشین) شش ضلعی زمستانی را تشکیل می دهند.

• ستاره گاما شکارچی به نام ناجذ (Bellatrix): سومین ستاره درخشان شکارچی و ۲۷ امین ستاره درخشان آسمان شب با قدر ظاهری ۱٫۶۴ است که در فاصله حدود ۲۴۰ سال نوری قرار دارد. این غول آبی-سفید در دسته متغیرهای انفجاری طبقه بندی شده و یکی از داغ ترین ستاره هایی است که با چشم غیر مسلح دیده می شود. ناجذ در طول چندین میلیون سال، به یک غول نارنجی تبدیل شده و در نهایت یک کوتوله سفید عظیم خواهد شد.
• کمربند شکارچی : کمربند شکارچی یکی از معروف ترین صورت واره ها در آسمان شب است که از سه ستاره درخشان زیر تشکیل شده است:

ستاره دلتا δ به نام منطقه (Mintaka): غربی ترین ستاره در کمربند شکارچی که یک ستاره چندتایی در دسته بندی ستاره های متغیر گرفتی است. این ستاره کم نورترین ستاره در کمربند شکارچی و هفتمین ستاره درخشان در صورت فلکی است و ۹۰۰ سال نوری با زمین فاصله دارد.

سه ستاره درخشان کمربند شکارچی و سحابی شعله

ستاره اپسیلون ε  به نام نظام (Alnilam): یک ابرغول درخشان و داغ با قدر ظاهری ۱٫۷۰ که در فاصله ۱۳۰۰ سال نوری قرار دارد. این ستاره که ۴ امین ستاره درخشان شکارچی و ۳۰ امین ستاره درخشان آسمان شب است، در مرکز کمربند شکارچی قرار گرفته است. عمر تقریبی ستاره ۴ میلیون سال است و به زودی تبدیل به یک ابرغول سرخ و درنهایت  یک ابرنواختر خواهد شد.

ستاره زتا  ζ به نام نطاق (Alnitak):  نطاق شرقی ترین ستاره کمربند است. این ستاره یک سیستم ستاره ای با قدر ظاهری ۱٫۷۲ است که در فاصله ۷۰۰ سال نوری قرار دارد.

• ستاره کاپا شکارچی κ به نام شمشیر (Saiph): ششمین ستاره درخشان صورت فلکی با قدر ظاهری ۲٫۰۶ که در فاصله ۷۲۰ سال نوری قرار دارد. کاپا شکارچی یک ابرغول آبی است و مانند بسیاری از ستاره های درخشان این صورت فلکی، این ستاره نیز زندگی خود را با یک انفجار ابرنواختری به پایان می برد.
• ستاره آیوتا شکارچی ι به نام نائر السیف (Hatsya): یک سیستم ستاره ای با قدر ظاهری ۲٫۷۷ که در فاصله ی ۱۳۰۰ سال نوری از منظومه شمسی قرار دارد. این ستاره، درخشان ترین ستاره ی شمشیر شکارچی است و نوک شمشیر را نشان می دهد.
• ستاره لاندا شکارچی λ به نام هقعه (Meissa): یک غول آبی با قدر ظاهری ۳٫۳۹ که در فاصله ی تقریبی ۱۱۰۰ سال نوری قرار دارد. این ستاره در واقع یک ستاره دوتایی است.
• ستاره های پی شکارچی π: یک گروه از ستارگان پراکنده که سپر شکارچی را تشکیل می دهند.

اجرام عمیق آسمانی

 سحابی شکارچی

• منطقه ابر مولکولی شکارچی: این منطقه شامل گروهی بزرگ از ابرهای تیره، سحابی های انتشاری و انعکاسی و سحابی تاریک است که درفاصله ی حدود ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ سال نوری قرار دارد. بسیاری از بخش های این منطقه مانند سحابی شکارچی با چشم غیر مسلح دیده می شوند. منطقه ابر مولکولی، بسیاری از اجرام عمیق آسمانی مشهور شکارچی مانند سحابی شکارچی، حلقه برنارد، سحابی شعله، سحابی سر اسب، مسیه ۴۳ و مسیه ۷۸ را در خود جای داده و طول آن چیزی در حدود صدها سال نوری است.

خوشه ۳۷

• خوشه ۳۷ (NGC2169): یک خوشه ستاره ای باز با قدر ظاهری ۵٫۹ که در فاصله ی ۳۶۰۰ سال نوری از منظومه شمسی قرار گرفته است. این خوشه در قرن ۱۷ میلادی و توسط یک ستاره شناس ایتالیایی کشف شد. به دلیل شباهت به عدد ۳۷، این دسته از ستارگان، خوشه ۳۷ نام گذاری شده اند.
• سحابی NGC 2023: یک سحابی بازتابی و یکی از درخشان ترین منبع هیدروژن مولکولی فلوئورسان که ۱۴۶۷ سال نوری از زمین فاصله دارد.
• سحابی سرمیمون (NGC 2174): یک سحابی انتشاری که در فاصله ۶۴۰۰ سال نوری قرار دارد و به خوشه ستاره ای باز NGC 2175 مرتبط است.

سحابی سر میمون

آسمان نمای شباهنگ این افتخار را دارد که با جدیدترین متد آموزشی، مفاهیم پایه نجوم مانند آشنایی با منظومه شمسی، سیارات و صورت های فلکی را با توجه به سن مخاطب و با بهره گیری از فناوری های جدید و شبیه سازی های سه بعدی آموزش دهد.

در این راستا، تیم علمی شباهنگ به منظور معرفی “صورت فلکی شکارچی و سگ کوچک” به دانش آموزان دوره اول ابتدایی، با نمایش انیمیشن سه بعدی شکارچی در انتهای برنامه و ارائه توضیحات در حین نمایش، دانش آموزان را با این صورت فلکی، افسانه های مربوط به آن و دانشمندان تاثیرگذار در علم نجوم آشنا می کند.

بیشتر بخوانید:

صورت فلکی ذات الکرسی و افسانه ملکه اتیوپیا

ستاره شباهنگ و صورت فلکی سگ بزرگ

منبع مقاله: www.constellation-guide.com

مترجم: لیلا رضایی