اسطوره شناسی شباهنگ
همانطور که در قسمت اول اشاره کردیم شعرای یمانی یا شباهنگ، Sirius، (سیروس یا سیریوس)، نام پرنورترین ستاره در آسمان شب در صورت فلکی سگ بزرگ (کلب اکبر) است که با فاصله ۶٫۸ سال نوری یکی از نزدیکترین ستاره ها به زمین و تقریبا دو برابر پرنورتر از ستاره سهیل، دومین ستاره پرنور آسمان است.
در نگاهی به گذشته و تمدن های مختلف از دیرباز تاکنون می توان پی برد که شباهنگ، همواره مورد توجه بوده و حتی در باور مردم کهن پرستش می شده است. به طوری که در فرهنگ عرب پیش از اسلام، این ستاره ستایش می شده، اما با آمدن دین اسلام و نزول قرآن، پرستش این ستاره مقبوح دانسته و این باور تخطئه شد: «وَ أَنَّهُ هُوَ رَبُّ الشِّعْرى و اوست (خداوند یکتا) پروردگار ستاره شِعری (شباهنگ)» یعنی باید آفریننده ستاره را بپرستید نه ستاره را. (سوره نجم: آیه ۴۹)
در زبان پارسی شباهنگ با نام تیشتر (ایزد و ستاره باران و باروری خاک) یا ستاره تیر نامیده می شد که البته باید خاطر نشان کرد ستاره تیر، با سیاره تیر اشتباه گرفته نشود. تا قبل از دین زرتشت، تنها مظهر پرستش، ستاره شعرای یمانی بوده است و الهه های زیادی مانند آناهیتا، میترا و آرمیتا برای آن کار می کردند. درواقع آن ها نمایندگانی بودند که از سوی ستاره شعرا بر روی زمین، برای هدایت و آبادانی رفت و آمد می کردند. اما با آمدن دین زرتشت خدای یگانه شناسانده شد و تا مدت ها نشانه ای از ستاره پرستی دیده نمی شد. اما با گذشت زمان سمبل های ستاره پرستی وارد دین زرتشت می شود. به طوری که جشن تیشتر که در اوایل تیر در این دین برگزار می شود به افتخار ستاره شعرا است.
تیشتر ایزدی نیرومند است که به صورت مردی شکوهمند بر گردونه خود آشکار می‌شود که هزار تیر و هزار کمان زرّین و هزار نیزه و هزار خنجر و هزار گرز فلزین دارد. تیشتر گاهی به صورت گاوی بزرگ و گاهی به صورت اسبی سفید با سم های بلند ظاهر می شود. این اسب با سم های بلندش می تواند بر اپوش، دیو خشکی بتازد. اپوش در واقع قلب صورت فلکی عقرب یا کژدم و پرنورترین ستاره این صورت فلکی است.
در اسطوره های ایرانی و زرتشتی، ستاره شباهنگ، ستاره روزآهنگ، تیشتر، ایزد و ستاره باران و باروری خاک شناخته می شود. در باور مردم ایران باستان اگر شباهنگ پرستش شود، کشور را خشکسالی نیاید، چرا که شباهنگ مظهر و ایزد باران است. با پرستش شباهنگ، بیماری وارد ایران نمی شود و در سرزمین آریایی ها دشمن نمی تواند قدم گذارد.
در منطقه خور و بیابانک (جندق و بیابانک) همزمان با کنار روزی (نخستین زمان دیده شدن یک ستاره یا سیاره) شباهنگ، جشن شلغم برگزار می شد.
در آمریکای جنوبی و تمدن مایاها و اینکاها، اعتقاد شدیدی به ستاره شناسی وجود داشته است به طوری که خورشید، ماه و ستاره شعرا، اصلی ترین منابع انرژی بودند که مورد تقدیس قرار می گرفتند. این تمدن ها به خدایی اعتقاد داشتند که به شکل یک مار پردار ترسیم می شده به نام کولکاکان و خانه اصلی این خدا را در مکانی می دانسته اند که ستاره شعرا جهتش را نشان می داده است.
خصوصیات ستاره شباهنگ
قدر ظاهری شباهنگ ۱٫۴۷- است. این ستاره ۳٫۵ برابر روشن تر از Arcturus است. با ۸٫۶ سال نوری فاصله ، شباهنگ یکی از نزدیک ترین ستاره ها به ما بعد از خورشید است. در واقع این ستاره نزدیکترین ستاره ای است که به راحتی با چشم غیر مسلح از نیمکره شمالی قابل مشاهده است. جرم شباهنگ حدود دو برابر خورشید است و قدر مطلق آن ۱٫۴۲ است. این مقدار، ۲۵ برابر درخشندگی خورشید است.
قدر ظاهری یک ستاره، مقیاسی عددی از روشنایی ستارگان از دید شخص ناظر در زمین است. هرچه قدر مقدار آن کمتر باشد، ستاره پرنورتر دیده می شود، اما لزوما درخشنده تر نیست. قدر ظاهری وابسته به دو عامل است، یکی درخشندگی و دیگری فاصله آن. هر چه درخشندگی ستاره بیشتر باشد، توانایی نوردهی آن بیشتر و روشنایی آن بیشتر خواهد بود.
قدر مطلق نیز به این معنی است که هر چه قدر مطلق یک ستاره کوچک تر باشد روشنایی آن بیشتر خواهد بود.
منبع: space.com
مترجم: معصومه اشرفی
بیشتر بخوانید:
از بیگ بنگ تا منظومه شمسی، همه آنچه که باید بدانید
آشنایی با منظومه شمسی، سامانه خورشیدی
ربات جستجوگر کنجکاوی در سیاره سرخ
